Frytet (e harruara) të tokës

E kam gjetur “Frytet e Tokës” të André Gide për herë të parë në një librari të dorës së dytë, të fshehur mes një picerie të lirë – nga ato vende të trishta ku me pak lekë mund të blesh një vakt që s’e shijon askush – dhe një lavanterie me vetëshërbim. Ishin ditët e para të provës së lirisë gjatë Covid-19, ndërsa një copë letër e ngjitur mbi xhamin e derës së librarisë lutej me mirësjellje të mos shpenzohej më shumë se njëzetë minuta brenda, për t’iu lënë kohë edhe të tjerëve. Një javë më parë kisha humbur punën e, për rrjedhojë, koordinatat e zakonshme – rutina, ambicia, paratë,– ishin zhbërë duke i shndërruar të gjitha ditët në një masë të paformë lodhjeje e tejstimulimi. Ndaj, nuk hyra brenda për të kërkuar ndonjë titull specifik dhe ndoshta, në një farë mënyre, ishte libri ai që më gjeti mua.

Ishte një kopje e vjetër, ku imazhi në kopertinë (“Portret i një Shahsiti” nga Marcel Duchamp), kishte nisur të shkrihej me jeshilen e zbehtë të kapakëve, ndërsa gërmat e plasaritura e bënin titullin thuajse të palexueshëm. Iu qasa me të njëjtin kujdes dhe dyshim që i afrohem prej kohësh gjithçkaje që ka të shtypur fjalën shpirtërore në kopertinë a në brendësi – libra, që ndonjëherë të vjen zor të të shohin duke i lexuar në publik, pasi të duket se të gjithë do ta kuptojnë se je duke prekur fundin: momenti kur përpiqesh të bindësh veten thuajse me forcë se në jetë kanë rëndësi gjërat e vogla, pasi s’të ka ngelur gjë tjetër.

Por, Gide nuk ishte thjesht zbulimi i një autori që deri atëherë e kisha shmangur si një tjetër francez të mërzitshëm. Ishte, në fakt, si të pushtohesha papritur nga një zë që kishte jetuar i injoruar për një kohë të gjatë brenda meje. Një zë, i cili nuk të kërkon të bëhesh version më i mire i vetes dhe as të shpjegohesh, por vetëm të zgjohesh dhe t’i kthesh shpinën të gjithë atyre që deri atëherë të kishin premtuar se do të mësonin si të jesh i lumtur.

Gide i shkruajti një gjenerate të rraskapitur nga morali shtypës dhe, ndërsa sot na pëlqen të mendojmë se jemi të lirë dhe se i kemi shpëtuar vargonjve të moralit, në fakt vetëm sa i kemi këmbyer urdhëresat e vjetra me të tjera, të marketuara në mënyrë më moderne, por po aq skllavëruese.

Është një skllavëri veçanërisht mbizotëruese në shoqërinë shqiptare sot, që nuk vjen më nga feja dhe as nga tradita. Një ekonomi e shpirtit, ku edhe emocionet duhen përjetuar dhe ndarë në bazë të një buxheti të mirëllogaritur.

Çdo mbrëmje, ekranet e televizioneve gëlojnë nga kontradikta, ku teksa një segment na shet ëndrra (famë, luks, bukuri, jetën e shpejtë, biznesmenë të vetëarritur), tjetri vajton degradimin social (shpërbërja e familjes, abuzimi me drogën, kriminaliteti në rritje i të rinjve). Ndoshta në pamje të parë tingëllojnë si dy gjëra të ndryshme, por janë e njëjta histori. Makineria që na shet imazhin e jetës së mirë, është e njëjta që punon me çdo ditë me këmbëngulje për ta minuar atë. Kulti i suksesit që na shitet mbrëmjeve në ekran pas debateve politike, kërkon që të sakrifikojmë kohë, ndjenja dhe vëmendje përpara altarit të kudondodhur të pasqyrës, ekranit të telefonit, punës, sfiloitjes së përditshme fizike dhe shpirtërore, në përpjekje për të qenë të pranueshëm e të përshtatshëm.

Na thuhet vazhdimisht se duhet të vlerësojmë familjen, por detyrohemi të shpenzojmë sa më pak kohë me të. Na thuhet të rrisim mirë fëmijët, por njëkohësisht na shitet një mënyrë jetese ku prindërit janë gjithnjë e më të lodhur dhe më të paduruar me fëmijët e tyre. Na thuhet se duhet të jemi burra të fortë dhe gra elegante, ndërsa vazhdimisht na reklamohen modele jetese të paarritshme, që na bëjnë të dyshojmë se aq sa po bëjmë është e pamjaftueshme. Shtrëngimi i ashpër social sot vjen jo në formën e ndonjë asketizmi shpirtëror, por si varfëri e të qenit njeri në një botë që vlerëson vetëm performancën.

Gide do të qeshte me ironi ose do të revoltohej. Ai besonte se jeta duhet shijuar dhe jo të performohet. Për të, realizimi i dëshirave në intensistetin e plotë të tyre, ishte gjithçka. Por, sot dëshirat tona nuk janë më tonat. Ato fabrikohen dhe optimizohen për të na u shitur sërish. Thënë ndryshe, duam ato që na thuhet se duhet t’i duam dhe kur nuk arrijmë t’i realizojmë ato, fajësojmë veten dhe jo sistemin që e ndërtoi urinë tonë për to.

Ndaj, ajo çfarë kemi nevojë sot, ndoshta është pikërisht një rikthim tek “frytet e tokës” sipas André Gide. Jo kthim te ndonjë pastoralizëm naiv, por çlirim nga pesha e kotë që mbartim brenda vetes. Të hedhim tej jetën e marrë hua. Të ndalojmë se jetuari vetëm për dukje.

Për mua, libri i tij erdhi në kohën e duhur për të më shpëtuar nga diçka, të cilës ende sot nuk i vë dot një emër. Jo depresion, por diçka më e heshtur, një lloj shkëputjeje. Më kujtoi se të jesh gjallë, do të thotë të jesh i pranishëm me tokën, me trupin, me nevojën  për të dëshiruar diçka të vërtetë dhe josintetike.

Sot, kopja e vjetër e “Fryteve të Tokës” qëndron mbi tryezën time, e nënvizuar për vdekje, si për të më kujtuar herë pas here se lumturia nuk është diçka që fitohet, por që thjesht duhet t’ia lejojmë vetes.

Shëlbimi, nëse besojmë ende në këtë fjalë, gjendet në një tjetër lloj varfërie, ku të heqim dorë nga pasuria në shpërqëndrime. Ndoshta ka ardhur koha të jemi të varfër në zhurmë dhe ambicie, por të pasur në afërsi dhe vërtetësi. Të përjetojmë sërish dëshira jo të fabrikuara nga reklama apo marketingu dhe të duam pa agjendë.